Modele dostępności projektowania uniwersalnego

Projektowanie uniwersalne (UD – Universal Design) jest podejściem, które ma na celu tworzenie przestrzeni, produktów, usług oraz technologii dostępnych dla jak najszerszej grupy użytkowników, niezależnie od ich umiejętności, wieku, niepełnosprawności czy innych ograniczeń. W ramach tego podejścia szczególną uwagę zwraca się na dostępność i inkluzyjność, by każda osoba mogła w pełni korzystać z różnych zasobów bez napotkania barier.

W kontekście projektowania uniwersalnego, dostępność jest rozumiana w kilku wymiarach, które zostały opracowane w różnych aspektach. Poniżej przedstawiamy kluczowe modele dostępności, które pomagają w tworzeniu bardziej włączających przestrzeni i usług.

1. Aspekt dostępności architektonicznej

Koncentruje się na dostosowaniu fizycznego środowiska, tak aby było ono dostępne dla osób z różnymi ograniczeniami, w tym osób z niepełnosprawnościami fizycznymi. Projektowane są przestrzenie publiczne, budynki, drogi i infrastruktura, które umożliwiają wygodne poruszanie się, korzystanie z urządzeń czy dostępu do różnych obiektów.

Kluczowe elementy:

Szerokie drzwi i korytarze umożliwiające swobodne poruszanie się wózków inwalidzkich,
Winda w budynkach wielopiętrowych,
Wysokość blatów i stref roboczych dostosowana do osób siedzących,
Dostosowanie przestrzeni sanitarnej (np. toalety przystosowane do osób z niepełnosprawnościami),
Dźwiękowe oraz wizualne oznaczenia w przestrzeni publicznej.

2. Aspekt dostępności cyfrowej (WCAG)

Dostępność cyfrowa obejmuje projektowanie stron internetowych, aplikacji mobilnych i innych technologii, które muszą być dostępne dla osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności, np. niewidomych, słabowidzących czy osób z problemami z percepcją dźwięku.

Kluczowe elementy:

Zgodność z wytycznymi WCAG (Web Content Accessibility Guidelines), które opisują, jak zapewnić dostępność treści internetowych dla osób z niepełnosprawnościami,
Zastosowanie napotykalnych interfejsów użytkownika, takich jak teksty alternatywne dla obrazów (alt text),
Używanie odpowiednich kontrastów kolorów, umożliwiających osobom z problemami ze wzrokiem łatwiejsze odczytywanie tekstów,
Dostosowanie możliwości nawigacji za pomocą klawiatury dla osób, które nie mogą używać myszy.

3. Aspekt dostępności komunikacyjnej

Odnosi się do sposobów, w jakie informacje są przekazywane i odbierane, zarówno w formie werbalnej, jak i niewerbalnej. Kluczowym celem jest zapewnienie pełnego dostępu do informacji dla osób z różnymi ograniczeniami w zakresie komunikacji, np. osób niesłyszących, słabosłyszących, osób z zaburzeniami mowy czy osób z ograniczoną zdolnością do rozumienia tekstu.

Kluczowe elementy:

Wykorzystywanie tłumaczeń na język migowy lub transkrypcji,
Udostępnianie materiałów w różnych formatach, np. dźwiękowych, tekstowych lub wizualnych,
Ułatwienie dostępu do informacji za pomocą prostych, zrozumiałych tekstów,
Zapewnienie subtelnych wskazówek dźwiękowych lub wizualnych, które pomagają w orientacji przestrzennej (np. w budynkach publicznych).

4. Aspekt dostępności sensorycznej

Koncentruje się na tym, jak przestrzenie i usługi mogą być dostosowane do osób z różnymi ograniczeniami sensorycznymi – zarówno w zakresie wzroku, słuchu, jak i dotyku. Z uwagi na to, projektowanie uwzględnia różnorodne zmysły, aby stworzyć środowisko, które będzie dostępne niezależnie od percepcji sensorycznej.

Kluczowe elementy:

Stosowanie wizualnych oraz dotykowych oznaczeń w przestrzeni publicznej,
Dostosowanie przestrzeni do osób z nadwrażliwością na hałas (np. poprzez wprowadzenie cichych stref),
Wykorzystanie różnorodnych bodźców sensorycznych (np. dźwięków, zapachów, tekstur), które pomagają w orientacji przestrzennej.

5. Aspekt dostępności kognitywnej

Dotyczy osób z ograniczeniami poznawczymi, np. z trudnościami w rozumieniu tekstów, zapamiętywaniu informacji czy przetwarzaniu bodźców. Projektowanie uniwersalne w tym zakresie skupia się na tworzeniu takich usług i przestrzeni, które są łatwe do zrozumienia i używania dla osób z różnymi trudnościami intelektualnymi i poznawczymi.

Kluczowe elementy:

Proste i zrozumiałe komunikaty i instrukcje,
Unikanie złożonych struktur informacji,
Jasne i intuicyjne oznaczenia, które pomagają w poruszaniu się po przestrzeni,
Dostosowanie czasu reakcji na działania użytkownika (np. czas na przeczytanie informacji, kliknięcie przycisków).

Przy tworzeniu modelu dojrzałości w projektowaniu uniwersalnym trzeba brać pod uwagę różne aspekty, od dostępności architektonicznej i cyfrowej, po aspekty komunikacyjne, sensoryczne i kognitywne gdyż każdy z nich dąży do stworzenia przestrzeni, usług i technologii, które mogą być użytkowane przez jak najszerszą grupę osób, niezależnie od ich ograniczeń.

Zrozumienie i zastosowanie ich w praktyce pozwala na eliminowanie barier, które mogą wykluczać pewne grupy użytkowników, i przyczynia się do tworzenia bardziej włączających, dostępnych i funkcjonalnych środowisk.